Atopowe zapalenie skóry (AZS) – charakterystyka, przyczyny i diagnostyka
AZS to przewlekła, często nawracająca choroba zapalna, która charakteryzuje się występowaniem świądu i wyprysku na skórze. Często wiąże się ona z współistniejącą alergią, w tym pokarmową oraz innymi chorobami atopowymi: alergicznym nieżytem nosa oraz astmą oskrzelową. [6]
Nadal prowadzone są badania określające przyczyny atopowego zapalenia skóry, ale prawdopodobnie do głównych z nich należą: predyspozycje genetyczne do atopii, czynniki środowiskowe i immunologiczne oraz nadmierna reaktywność skóry na działanie bodźców i substancji potencjalnie nieimmunologicznych. Przyczyną AZS może być również alergia pokarmowa. [4]
Nasilenie objawów atopowego zapalenia skóry można zbadać korzystając z wskaźnika punktacji atopowego zapalenia skóry (SCORAD) oraz wskaźnika obszaru wyprysku i jego nasilenia (EASI). [6] Również dzięki tym skalom możliwe jest badanie wpływu różnych związków bioaktywnych na przebieg i objawy choroby.
Podczas diagnozy AZS podstawę powinny stanowić testy potwierdzające lub wykluczające alergie, mogące być przyczyną zmian skórnych. Do podstawowych testów należą:
Atopowe zapalenie skóry (AZS), a alergia pokarmowa
Z badań wynika, że AZS często występuje wraz z alergią pokarmową. Obserwujemy podobną zależność również w drugą stronę. Pacjenci z alergią pokarmową są bardziej narażeni na wystąpienie objawów typowych dla dermatozy. [4]
Definiujemy 14 potencjalnych alergenów żywności, ale oczywiście alergia może rozwinąć się po spożyciu innego pokarmu niż wymienione. Do podstawowych alergenów należą: białko mleka krowiego, białka jaja, skorupiaki, mięczaki, ryby, orzeszki arachidowe i orzechy, soja, pszenica, mięso, seler, dwutlenek siarki, łubin, gorczyca oraz sezam. [8]
Postępowanie w przypadku alergii pokarmowej związanej z AZS:
Dieta kobiety w ciąży i karmiącej, a występowanie AZS u dziecka
Wspomniane zostało wcześniej, że na rozwój egzemy w dużej mierze wpływają czynniki genetyczne. Są one jednak modulowane przez czynniki środowiskowe, w tym dietę. Już w okresie prenatalnym matka dbając o właściwy styl życia może zapobiec wystąpieniu zmian skórnych u dziecka.
W badaniach zauważono, że dieta matek oparta na modelu śródziemnomorskim bogata w ryby, zawierająca witaminę D3, dużo warzyw oraz owoców była związana z mniejszym ryzykiem wystąpienia chorób alergicznych u ich dzieci. W odróżnieniu od kobiet, których dieta obfitowała głównie w oleje roślinne, utwardzone margaryny oraz fastfoody. [2]
Ogólnie rzecz biorąc kobiety ciężarne powinny prowadzić zdrowy tryb życia, w miarę możliwości unikać stresu, nie palić papierosów i nie przebywać w zadymionych pomieszczeniach. Istotne jest również zadbanie o naturalne produkty fermentowane w diecie takie jak jogurty, kefiry, maślanki oraz kiszonki będące źródłem bakterii probiotycznych. Można również rozważyć probiotykoterapię. Wykazano bowiem, że wysoka podaż bakterii probiotycznych w okresie ciąży zmniejsza ryzyko wystąpienia AZS u dziecka aż o 21%. [2]
Okres karmienia piersią jest ważny zarówno dla matki, jak i dla dziecka. Wykazano, że wyłączne karmienie piersią przez co najmniej 3-4 miesiące zmniejsza częstość występowania AZS wśród dzieci do 2 roku życia. Natomiast nie istnieją dowody na to, aby karmienie piersią miało zmniejszać ryzyko lub zapobiegać występowaniu alergii żywieniowych u dzieci. Są natomiast doniesienia naukowe wskazujące na to, że wczesne wprowadzanie alergenów do diety dziecka może zapobiegać wystąpieniu alergii na te same pokarmy w późniejszym okresie życia. Udowodniono tę tezę na przykładzie wczesnego wprowadzania orzeszków ziemnych w celu uniknięcia późniejszej alergii na ten rodzaj pokarmu. [2]
Inaczej sytuacja wygląda jeśli choroba atopowa pojawia się u niemowlęcia. Wtedy kobieta karmiąca powinna zastosować dietę eliminacyjną wykluczając produkty wywołujące objawy atopii u dziecka. Jedynym wskazaniem do całkowitego zaprzestania karmienia piersią w przypadku atopii u niemowlęcia jest jej ciężka postać przebiegająca z zaburzeniem wzrastania i rozwoju. [8]
Żywienie i suplementacja w AZS
Ważną rolę w zapobieganiu oraz leczeniu AZS u dzieci przypisuje się żywności przeciwzapalnej i immunomodulującej. Takie właściwości wykazuje witamina D3, antyoksydanty takie jak β-karoten, wit A, C, E, selen, glutation, polifenole, astaksantyna, koenzym Q10 oraz wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega 3 oraz omega 6 (ważny odpowiedni stosunek kwasów tłuszczowych względem siebie). Odwrotnie żywność wysoko przetworzona zwiększa ryzyko wystąpienia ciężkich objawów atopii. Wykazano, że spożywanie fastfoodów powyżej 3 razy tygodniowo istotnie zwiększyło ryzyko zachorowania na ciężką postać atopii w tym AZS. Szczególną uwagę należy również zwrócić na konserwanty, sztuczne barwniki oraz przyprawy dodawane do żywności gdyż mogą one nasilać objawy choroby. Najlepiej korzystać z produktów sezonowych, pochodzących z upraw ekologicznych oraz produktów pozbawionych pestycydów i innych związków chemicznych. [9]
Substancje/suplementy na które warto zwrócić uwagę w leczeniu atopowego zapalenia skóry (AZS):
W badaniach wykazano, że poziom witaminy D3 we krwi był znacznie niższy u dzieci chorujących na AZS, w porównaniu ze zdrową grupą kontrolną. Okazuję się, że podawanie odpowiednich dawek witaminy D3 może być dobrą alternatywą do leczenia sterydami, które nie są bezpiecznym rozwiązaniem, szczególnie u dzieci. Badania pokazują, że indeks SCORAD i punktacja EASI uległy obniżeniu po suplementacji witaminą D w leczeniu AZS. [6]
Suplementacja w ilości około 1600 IU / dobę skutkuje klinicznie znaczącym zmniejszeniem ciężkości AZS. [3] Pomimo tych rekomendacji dawkę suplementacji należy skonsultować indywidualnie z lekarzem. Warto w tym miejscu przypomnieć, że zarówno zdrowe, jak i chore na AZS dzieci obowiązkowo powinny otrzymywać witaminę D3.
Probiotyki wydają się bardzo obiecującą formą terapii dla dzieci chorujących na AZS. Bowiem błona śluzowa przewodu pokarmowego jest bezpośrednio narażona na kontakt z alergenami pochodzącymi z pożywienia i środowiska zewnętrznego. W jelitach znajduje się bardzo dużo komórek układu odpornościowego, w tym tkanka limfatyczna jelit (GALT) będąca jego ważnym ogniwem. [1]
W badaniach najczęściej pojawiającym się szczepem w kontekście leczenia AZS jest Lactobacillus rhamnosus GG. Warto jednak rozważyć probiotykoterapię mieszanką różnych szczepów bakterii w zależności od objawów towarzyszących. Dobór probiotyku jest kwestią indywidualną i powinien odbywać się pod kontrolą lekarza lub dietetyka.
Istnieją badania kliniczne potwierdzające istotne zmniejszenie nasilenia objawów AZS po suplementacji probiotykami. [1] Jednak aby kuracja była skuteczna należy liczyć się z dosyć długim okresem suplementacji (co najmniej kilka miesięcy). Ponadto w przypadku dzieci można rozważyć połączenie suplementacji doustnej z równoczesnym miejscowym stosowanie kremów zawierających probiotyki. [5]
Kwas γ-linolenowego (GLA) należy grupy kwasów tłuszczowych omega-6 i szczególnie zalecany jest w przypadku suchości skóry w przebiegu AZS. Jego dobrym źródłem jest wiesiołek, ogórecznik oraz czarna porzeczka. Zatem olejek z wiesiołka lub ogórecznika może stanowić uzupełnienie codziennej diety dziecka celem poprawy kondycji skóry. [8]
Skuteczność żeń-szenia koreańskiego czerwonego w leczeniu AZS wykazano w badaniach klinicznych. Produkt ten powoduje wzrost: stopnia uwodnienia naskórka, warstw lipidowych i akumulacji kolagenu. Badania wykazały również skrócenie czasu regeneracji skóry oraz ciężkich rzutów choroby. [7]
Reasumując, zdrowa dieta ma istotne znaczenie w zapobieganiu jak i leczeniu AZS począwszy od okresu ciąży, przez okres dzieciństwa, aż do dorosłości. Powinna ona obfitować w warzywa i owoce, nieprzetworzone sezonowe produkty oraz żywność typu „superfoods”. W razie konieczności należy włączyć odpowiednią, dobrze zbilansowaną dietę eliminacyjną. Należy również rozważyć suplementację witaminą D3, kwasami omega 3, probiotykami oraz innymi substancjami wpływającymi modulująco na układ odpornościowy i łagodząco na objawy skórne.
Inż. Kinga Pysz
[1] Foolad N., Armstrong A.W. Prebiotics and probiotics: the prevention and reduction in severity of atopic dermatitis in children. Benef Microbes, 2014, 5 (2).
[2] Greer F.R., Sicherer S.H., Burks A.W. The Effects of Early Nutritional Interventions on the Development of Atopic Disease in Infants and Children: The Role of Maternal Dietary Restriction, Breastfeeding, Hydrolyzed Formulas, and Timing of Introduction of Allergenic Complementary Foods. Pediatrics, 2019, 143 (4).
[3] Hattangdi-Haridas S. R., Lanham-New S. A., Hing Sang Wong W., Hok Kung Ho M., Darling A. L. Vitamin D Deficiency and Effects of Vitamin D Supplementation on Disease Severity in Patients with Atopic Dermatitis: A Systematic Review and Meta-Analysis in Adults and Children. Nutrients, 2019, 9; 11(8).
[4] Karczewska J., Ukleja-Sokołowska N., Bartuzi Z. Alergia pokarmowa, a atopowe zapalenie skóry. Aktualne poglądy i opinie. Alergia Astma Immunologia, 2019, 24 (4), 156-163.
[5] Marcinkowska M., Zagórska A., Fajkis N., Kołaczkowski M., Paśko P. A Review of Probiotic Supplementation and Feasibility of Topical Application for the Treatment of Pediatric Atopic Dermatitis. Curr Pharm Biotechnol, 2018, 19 (10), 827-838.
[6] Min Jung Kim, Soo-Nyung Kim, Yang Won Lee, Yong Beom Choe, Kyu Joong Ahn. Vitamin D Status and Efficacy of Vitamin D Supplementation in Atopic Dermatitis: A Systematic Review and Meta-Analysis. Nutrients, 2016, 8, 789.
[7] Rotaru M., Lancu G.M., Matran I.M. Importance of food in the control of inflammation in atopic dermatisis. Experimental and Therapeutic Medicine, 2020, 206 (20), 1-9.
[8] Wróbel O. Żywienie w atopowym zapaleniu skóry. Kosmetologia Estetyczna, 2017, 5 (6), 467-469.
[9] Zielińska A.K. Rola żywienia w profilaktyce i leczeniu atopowego zapalenia skóry u dzieci. Zeszyty Naukowe (Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości w Warszawie), 2015, 2 (1), 7-17.
