ANEMIA (NIEDOKRWISTOŚĆ) – CZY PROBLEM DOTYCZY TYLKO NIEDOBORU ŻELAZA? DIAGNOSTYKA I POSTĘPOWANIE DIETETYCZNE

Anemia niezaprzeczalnie kojarzy się z niedoborami żelaza dlatego w przypadku zaobserwowania niskich wskaźników czerwonokrwinkowych w morfologii krwi zwykle od razu sięgamy po suplementy. Mimo tego często problem nie znika. Dlaczego? Zacznijmy od początku. 

W wytwarzaniu krwi bierze udział wiele różnych związków, a ich wzajemne oddziaływanie jest kluczem do powstania zdrowych krwinek czerwonych o odpowiedniej wielkości. Do najważniejszych substratów niezbędnych do produkcji krwi należą:

• żelazo
• witamina B12
• witamina B9 (kwas foliowy)
• aminokwasy

Poza wymienionymi substancjami bardzo ważna jest równowaga całego organizmu bowiem w tworzeniu krwi, ale też w niszczeniu „starych” erytrocytów biorą udział: szpik kostny, nerki, żołądek, trzustka, dwunastnica, wątroba oraz układ odpornościowy. Z tego względu podczas diagnozowania niedokrwistości bardzo istotne jest branie pod uwagę tego, czy wymienione układy/narządy naszego organizmu działają poprawnie. 

Wyróżniamy trzy główne typy niedokrwistości:

- mikrocytarną (z niedoboru żelaza)

- makrocytarną (z niedoboru witaminy B12 i kwasu foliowego)

- hemolityczna (skrócony czas przeżycia erytrocytów)

Podstawowe objawy kliniczne anemii, które powinny skłonić nas do wykonania badań krwi:

• Blada lub cytrynowa skóra
• Częste pękanie kącików ust
• Nadmierna łamliwość paznokci oraz ich „łyżeczkowaty” kształt
• Bóle i zawroty głowy
• Kłopoty z koncentracją
• Senność i zmęczenie
• Szumy w uszach
• Duszność i kołatanie serca
• Szybka męczliwość podczas wysiłku fizycznego

Anemia może pojawić się w przebiegu stanów fizjologicznych zwiększonego zapotrzebowania lub patologicznych (choroby).

Fizjologiczne stany zwiększonego zapotrzebowania:

• ciąża i laktacja
• zwiększona aktywność fizyczna
• intensywny wzrost (głównie dotyczy dzieci)
• obfite miesiączki
• dieta wegetariańska/wegańska

Patologie:

• utrata krwi (anemia pokrwotoczna)
• nowotwory
• choroby autoimmunologiczne
• zaburzenia pracy żołądka
• choroby nerek, wątroby
• niedoczynność tarczycy
• zaburzenia psychiczne
• choroby zapalne jelit, hemoroidy

DIAGNOSTYKA NIEDOKRWISTOŚCI – CO NALEŻY ZBADAĆ, ABY ZIDENTYFIKOWAĆ ANEMIĘ?

Diagnostyka anemii jest dosyć skomplikowana i często należy wykonać wiele badań, aby znaleźć jej PRZYCZYNĘ. Jest to konieczne, aby problemy z niedokrwistością nie nawracały. Zatem w zależności od ogólnego stanu zdrowia i współistniejących schorzeń należy poprowadzić diagnostykę anemii w odpowiednim kierunku.

Najczęściej w pierwszej kolejności wykonujemy morfologię krwi oraz poziom żelaza. Gdy zobaczymy, że poziom erytrocytów, hemoglobiny i hematokrytu jest znacznie obniżony oznacza to, że anemia jest dosyć zaawansowana. Żelazo z krwi natomiast jest wskaźnikiem mało czułym, ponieważ na jego wartość może wpływać m.in. infekcja/stan zapalny lub skład posiłków które zostały zjedzone dzień wcześniej. Gdzie więc szukać potwierdzenia występującej anemii i jej rodzaju?

1. Wskaźnik RDW – wskaźnik określający zróżnicowanie wielkości czerwonych krwinek. Wykraczający ponad normę może wyprzedzać nawet o 6 miesięcy pojawienie się innych nieprawidłowości wskazujących na anemię w morfologii. 
2. Ferrytyna – jest to białko magazynujące żelazo w wątrobie i jeden z najbardziej wiarygodnych wskaźników diagnostycznych. Zdarza się bowiem, że magazyn uwalnia żelazo do krwi, w związku z czym morfologia jest w normie, ale poziom ferrytyny się obniża. Taka sytuacja oznacza, że ilość żelaza dostarczanego w diecie jest nieodpowiednia.

3. MCV – wskaźnik średniej objętości krwinki czerwonej

1. Obniżone MCV wraz z obniżonymi wskaźnikami RBC, hemoglobiną i hematokrytem może wskazywać na niedobory żelaza i należy pogłębić diagnostykę w tym właśnie kierunku badając:

- ferrytynę

- TIBC

- transferynę

2. Podwyższone MCV wraz z obniżonymi wskaźnikami RBC, hemoglobiną i hematokrytem mogą wskazywać na niedobór witaminy B12 i kwasu foliowego i należy pogłębić diagnostykę właśnie w tym kierunku badając:

- holo-transkobalaminę (najbardziej czuły wskaźnik)

- kwas metylomalonowy

- witamina B12 z krwi (najmniej czuły wskaźnik)

- homocysteinę

Pamiętajmy, że wykonanie badań należy najpierw skonsultować z lekarzem!

ŻYWIENIE W PRZEBIEGU ANEMII

Ważne jest, aby poza ewentualną suplementacją dieta była bogata w składniki niezbędne w procesie krwiotworzenia wkomponowane w dietę w taki sposób, aby były jak najlepiej przyswajalne. 

Źródła żelaza w diecie:

• Żelazo hemowe pochodzenia zwierzęcego o lepszej wchłanialności:

- Mięso i podroby

- Ryby i owoce morza

- Jajka

• Żelazo niehemowe pochodzenia roślinnego o słabszej wchłanialności:

- Pełnoziarniste produkty zbożowe

- Nasiona roślin strączkowych

- Orzechy i ziarna

- Warzywa (buraki, szpinak, natka pietruszki)

Aby zwiększyć przyswajalność żelaza pochodzenia roślinnego, należy trzymać się zasad odpowiedniego komponowania posiłku. Przykład:
SŁABE WCHŁANIANIE ŻELAZA: sos szpinakowo-śmietanowy z ciemnym makaronem + lampka czerwonego wina

DOBRE WCHŁANIANIE ŻELAZA: sos szpinakowo-pomidorowy z ciemnym makaronem + filet z piersi kurczaka + świeży sok pomarańczowy

Źródła witaminy B12 (głównie produkty odzwierzęce)

• nabiał
• mięso
• ryby
• jaja
• grzyby 

Źródła kwasu foliowego/folianów:

• zielone warzywa liściaste (szpinak, sałata, natka pietruszki)
• nasiona roślin strączkowych (soczewica, ciecierzyca, fasola)
• warzywa krzyżowe (brokuł, kapusta)
• inne warzywa (burak, szparagi)
• produkty odzwierzęce (wątróbka drobiowa, jajka)

Ważne, aby pamiętać, że anemia to schorzenie złożone o różnych możliwych przyczynach, więc wyjściem nie jest droga na skróty, ale podejście do tematu holistycznie, aby cieszyć się dobrym samopoczuciem i zdrowiem!

Dietetyk inż. Kinga Pysz

1. Albrecht K., Matysiak M. 2018. Zalecenia dietetyczne w profilaktyce i leczeniu nierozrostowych chorób układu krwiotwórczego. Nowa Pediatr. 22(3), 60-69.
2. Chełstowska M., Warzocha K. 2006. Objawy kliniczne i zmiany laboratoryjne w diagnostyce różnicowej niedokrwistości. Onkologia w praktyce klinicznej. 2(3), 105-116.
3. Czyżewska-Majchrzak Ł., Paradowska P. 2010. Skutki niedoboru i ryzyko suplementacji folianów w diecie. Nowiny Lekarskie. 79(6), 457-463.
4. Lipiński P. i wsp. 2014. Niedokrwistość na tle niedoboru żelaza w diecie. Kosmos, Problemy Nauk Biologicznych. 63(3), 373-379.
5. Mrawiec O. 2021. Szkolenie „Niedokrwistość (anemia) okiem dietetyka”. Dietomedica, poradnia dietetyczna.
6. Pietrzak B. i wsp. 2016. Niedokrwistość z niedoboru żelaza w położnictwie i ginekologii. Gin. Perinat. Prakt. 1(3), 115–121.